КЎЧМАС МУЛККА ОИД ЯНГИ ҚОНУН

Мамлакатимизда кейинги йилларда аҳоли фаровонлигини таъминлаш, тадбиркорлик фаолиятига қулай шарт-шароитлар яратиш мақсадида кўчмас мулкка бўлган ҳуқуқларни давлат рўйхатидан ўтказиш соҳасида муҳим чора-тадбирлар амалга оширилмоқда. Бу борада Олий Мажлис Сенатининг ўттиз учинчи ялпи мажлисида «Кўчмас мулкка бўлган ҳуқуқларни давлат рўйхатидан ўтказиш тўғрисида»ги қонун сенаторлар томонидан маъқуллангани муҳим аҳамият касб этади.

Мамлакатимизда кўчмас мулк­ка бўлган ҳуқуқларни давлат рўйхатидан ўтказиш билан боғлиқ меъёрлар Фуқаролик кодексида назарда тутилган.

Кўч­мас мулкка бўлган ҳу­қуқларни давлат рўйхатидан ўтказиш механизмлари ҳукуматнинг қарори, келиб чиқадиган низолар эса, Адлия вазирлигида рўйхатдан ўтказилган Низом асосида тартибга солинади.

Юқорида қайд этилганлардан кўриниб турибдики, бир турдаги муносабатларнинг турли хил меъёрий-ҳуқу­қий ҳужжатлар билан тартибга солиниши ва ягона тизим яратилмагани соҳани тартибга солишда ўзининг салбий таъсирини кўрсатмоқда. Шу сабабли фуқаролар ва тадбиркорларнинг кўч­мас мулкка бўлган ҳуқуқлари ҳимоясини янада кучайтириш ҳамда ишонч­ли ҳимоя қилиш кафолатларини таъминлашни давр­нинг ўзи тақазо этмоқда.

Шу маънода «Кўчмас мулк­­ка бўлган ҳуқуқларни давлат рўй­хатидан ўтказиш тўғрисида»ги қонун юқорида қайд этилган ҳолатларни бартараф этишга қа­ратилгани билан эътиборга молик. Шу билан бирга, янги қонун норматив-ҳу­қуқий ҳужжатлар ўртасидаги тарқоқликни ҳамда ўзаро номувофиқликни бартараф этишга қаратилган яхлит қонун ҳисобланади.

Шу ўринда янги қонуннинг бу борадаги хусусиятларига тўхталиш ўринлидир.

Биринчидан, ушбу қонун кўчмас мулкнинг қуйидаги тур­ларига яъни:

– ер участкалари;

– биноларга, иншоотлар, шу жумладан, қурилиши тугалланмаган объектлар;

– кўп йиллик дов-дарахтлар;

– мулкий мажмуа сифатидаги корхонага бўлган ҳуқуқ­ларни давлат рўйхатидан ўт­казишга нисбатан татбиқ этилиши белгиланмоқда.

Иккинчидан, давлат томонидан рўйхатдан ўтказиладиган кўчмас мулкка бўлган ҳу­қуқ­лар ва чекловлар, кўчмас мулкка нисбатан ҳуқуқларни давлат рўйхатидан ўтказиш кетма-кетлиги белгилаб берилмоқда.

Учинчидан, кўчмас мулкка бўлган ҳуқуқларни давлат рўй­хатидан ўтказишда давлат ор­ганлари, яъни Вазирлар Маҳкамаси, Кадастр агент­лиги ҳамда Давлат кадастрлари палатасининг асосий ваколатлари аниқ кўрсатилмоқда.

Тўртинчидан, кўчмас мулк­ка бўлган ҳуқуқларни давлат рўйхатидан ўтказишда воситачиларнинг ўрни ҳамда улар кўрсатадиган хизматлар, шунингдек, воситачиларнинг рўйхати белгиланмоқда.

Хусусан, воситачилар сифатида:

– давлат хизматлари марказлари;

– нотариал идоралар, нотариуслар;

– риэлторлик ташкилотлари;

– тижорат банклари;

– Давлат активларини бош­қариш агентлиги қайд этилмоқда.

Бешинчидан, кўчмас мулк­­нинг кадастр йиғма жилдини шакллантириш, кадастр йиғ­ма жилдига ва кадастр паспортига ўзгартишлар киритиш, шунинг­дек, кадастр йиғма жилдини тугатиш ва архивлаштириш учун ҳуқуқий асослар мустаҳкамланмоқда.

Олтинчидан, кўчмас мулк­ка бўлган ҳуқуқларни давлат рўйхатидан ўтказишда рўй­хатдан ўтказувчидан ташқари бош рўйхатдан ўтказувчиларнинг мақоми, ҳуқуқ ва мажбуриятлари белгиланмоқда.

Еттинчидан, ер участкаларига бўлган ҳуқуқни давлат рўйхатидан ўтказиш асослари, ер участкасига бўлган ҳу­қуқларни белгиловчи ҳужжатлар, шунингдек, кўчмас мулк­ка бўлган ҳуқуқларни давлат рўйхатидан ўтказишни рад этиши асослари аниқ кўрсатилмоқда.

Янги қонуннинг қабул қи­линиши натижасида кўчмас мулкка бўл­ган ҳуқуқларнинг давлат томонидан кафолатланиши, мулкдорлар ҳуқуқларининг ишончли ҳимоя қилиниши, шунингдек, кўчмас мулк билан боғлиқ низоларнинг судгача ҳал этилиши, хусусий мулкка бўлган қизиқишнинг ортиши, қолаверса, инвестициялар жалб қилинишига ва иқтисодиётнинг барқарор ривожланишига эришилади.

Янги қонун давлатимиз раҳбарининг ер ҳисобини юритиш ва кадастр фаолиятини ривожлантиришга оид муҳим ҳужжатлари ижросини таъминлашга ҳам қаратилган.

Маълумки, Вазирлар Маҳкамасининг 2014 йил 7 январдаги «Кўчмас мулкка бўлган ҳуқуқларни давлат рўйхатидан ўтказиш тартибини такомиллаштириш тўғрисида»ги қарори билан «Кўчмас мулкка бўлган ҳуқуқларни ва у ҳақда тузилган битимларни давлат рўйхатидан ўтказиш тартиби тўғрисида»ги низом тасдиқланган.

Бугунги кунгача кўчмас мулк­ни давлат рўйхатидан ўт­казиш жараёни бир неча босқичда амалга ошириб келинган.

Ҳар бир босқични таҳлил этиш, кўчмас мулкка бўлган ҳуқуқларни давлат рўйхатидан ўтказиш амалиётини ўрганиш соҳада бир қатор муаммолар мавжудлигини кўрсатди.

Булар асосан давлат рўй­хатидан ўтказишнинг аниқ жараёни ва муддатлари белгиланмагани, кўп йиллик дарахтларга бўлган ҳуқуқларни рўйхатдан ўтказиш ҳамда кўчмас мулк ҳақидаги ахборотларни тегишли органларга тақдим этиш тартибларининг мавжуд эмаслиги, кўч­мас мулк­лар ягона давлат реестрининг йўқлиги, энг асосийси, бино-иншоотларни давлат рўйхатидан ўтказиш тартиби тўғрисидаги ягона қонуннинг қабул қилинмагани билан изоҳланади.

Эндиликда бу масалалар қонунан тартибга солинмоқда. Яъни янги қонунда соҳага оид тушунчалар, кўчмас мулкка бўлган ҳуқуқларни рўйхатдан ўтказиш, маълумотлар тақдим этиш тартиби, кўч­мас мулкка бўлган ҳуқуқларни рўйхатдан ўтказишни ташкил этиш, низоларни судгача ҳал этиш, жавобгарлик ва кафолатлар назарда тутилмоқда.

Бу кўчмас мулкка бўл­ган ҳуқуқларнинг ҳимояланишига, айниқса, давлат томонидан кафолатланишига хизмат қилиб, иқтисодиётимизга ўзининг ижобий таъсирини кўрсатади.

Янги қонун кўчмас мулкка бўл­ган ҳуқуқларни давлат рўй­­хатидан ўтказиш билан боғлиқ меъёрларни ўзаро мувофиқлаштириш имконини бериб, атамалар, тушунчаларнинг бирхиллигини таъминлашга хизмат қилади.

Хорижий давлатлар тажрибасини кузатадиган бўл­сак, Буюк Британия, Норвегия ва бошқа давлатларда кўч­мас мулкка бўлган ҳуқуқ­ларни давлат рўйхатидан ўт­казиш соҳаси алоҳида қонун билан тартибга солинганини кўриш мумкин.

Шундай қилиб, ушбу янги қонуннинг қабул қилиниши натижасида кўчмас мулкка бўлган ҳуқуқларнинг давлат рўйхатидан ўтказилишида давлат кафолати, мулкдорлар ҳуқуқларининг ҳимояланиш механизмлари самараси янада ортади, кўчмас мулк бозори ривожланади.

Илҳом Қурбонов,

Олий Мажлис

Сенати аъзоси