ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОН ТАРАҚҚИЁТ СТРАТЕГИЯСИ: «ДАВЛАТ — ЖАМИЯТ — ИНСОН» ТАМОЙИЛИДАН «ИНСОН — ЖАМИЯТ — ДАВЛАТ» ТАМОЙИЛИГА ЎТИЛМОҚДА

Янги Ўзбекистонда мутлақо янги миллий ҳуқуқий тизим шаклланмоқда. Яъни «Инсон, унинг ҳуқуқлари, эркинликлари, айниқса, қадри — энг муҳим қадрият» деган тамойил эътироф этилмоқда. Энг асосийси: Янги Ўзбекистон тараққиёт стратегиясида йиллар давомида амал қилиб келган «давлат — жамият — инсон» тамойили «инсон — жамият — давлат» тамойилига ўзгартирилмоқда.

Президент Шавкат Мирзиёев тақдим этган Янги Ўзбекистоннинг 2022-2026 йилларга мўлжалланган тараққиёт стратегияси лойиҳасида белгилаб берилган устувор йўналишлар ва энг муҳим вазифаларнинг атрофлича таҳлили шундан далолат беради.

Янги Ўзбекистон тараққиёт страте­гия­сида 2017 йил февралида Президентимизнинг Фармони билан тасдиқланиб, 5 йил давомида ҳаётга изчил татбиқ этилган Ҳаракатлар стратегия­си доирасида эришилган ютуқлар, хусусан, асосий натижаларга оид далил ва рақамлар ҳам келтирилган.

Битта рақамга эътибор қа­ратайлик: Ҳаракатлар стратегиясини ижро этиш учун 300 дан ортиқ қонун ва кодекс, Президентимизнинг 4 мингдан ор­тиқ фармон ва қарорлари қа­бул қилинган. Шу тариқа Ҳа­ракатлар стратегияси якунига келиб, Янги Ўзбекистон пой­деворининг ҳуқуқий асослари яратилди.

Янги ҳужжат — Янги Ўзбекистон тараққиёт стратегияси энди Янги Ўзбекистоннинг пойдеворини тиклаш ва биносини қуришга қаратилган. Бу буюк бунёдкорлик жараёни 2026 йилгача бўл­ган даврни қамраб олади ва йилма-йил амалга ошириб борилади.

Жамоатчилик муҳокамалари шу йил 15 январда якунланадиган мазкур Тараққиёт стратегияси замирида қандай маъно-моҳият мужассам, деган савол туғилиши табиий.

Авваламбор, «Янги Ўзбе­кис­тон тараққиёт стратегия­си», де­ган номнинг мазмун-моҳиятига мухтасар тўхталамиз. Зеро, бу номнинг келиб чиқиши, фикримизча, бир қа­тор муҳим омилларга бориб тақалади.

Биринчи омил: ушбу ном Ян­ги Ўзбекистон тараққиёт стратегияси — Ҳаракатлар стратегиясининг мантиқий давоми эканини англатади. Агар Ҳаракатлар стратегиясида 5 та устувор йўналиш белгилаб олинган бўлса, Тараққиёт стратегиясида ҳам ушбу устувор йўналишлар давомийлиги сақлаб қолинган.

Шу билан бир қаторда, тараққиёт ўзгаришларининг ян­ги тарихий босқичда давом эт­тирилиши кўзда тутилган ҳолда, Тараққиёт стратегиясига 2 та янги устувор йўналиш қўшиляпти. Булардан бири — маънавий тараққиётни таъминлаш билан боғлиқ бўлса, иккинчиси — Ўзбекистоннинг дунёда юз бераётган глобал муаммоларга муносабати негизида белгиланган янги устувор йўналишдир.

Шундай қилиб, Янги Ўзбе­кис­тоннинг 2022-2026 йилларга мўл­жалланган тараққиёт стратегиясида қуйидаги еттита устувор йўналиш назарда тутилган:

биринчи устувор йўналиш — инсон қадрини юксалтириш ва эркин фуқаролик жамиятини янада ривожлантириш орқали халқпарвар давлат барпо этиш;

иккинчи устувор йўналиш — мамлакатимизда адолат ва қонун устуворлиги тамойилларини та­раққиётнинг энг асосий ва зарур шартига айлантириш;

учинчи устувор йўналиш — миллий иқтисодиётни ривожлантириш, унинг ўсиш суръатларини замон талаблари даражасида таъминлаш;

тўртинчи устувор йўналиш — адолатли ижтимоий сиёсат юритиш, инсон капиталини ривожлантириш;

бешинчи устувор йўналиш — маънавий тараққиётни таъминлаш, ушбу соҳани тубдан ис­лоҳ этиш ва янги босқичга олиб чиқиш;

олтинчи устувор йўналиш — умумбашарий муаммоларга миллий манфаатлардан келиб чиққан ҳолда ечим топиш;

еттинчи устувор йўналиш — мамлакатимиз хавфсизлиги ва мудофаа салоҳиятини кучайтириш, очиқ ва прагматик, фаол ташқи сиёсат олиб бориш.

Иккинчи омил: Янги Ўзбе­кис­тон тараққиёт стратегиясида «Ҳаракатлар стратегиясидан — Тараққиёт страте­гия­си са­ри» тамойили илгари сурилаётгани бежиз эмас. Чунки аввало, Ҳаракатлар стратегиясидаги ҳар бир йўналишни тараққиётнинг янги босқичида мантиқий ва изчил асосда ривожлантириш ҳамда янги устувор йўналишларда муҳим натижаларга эришиш кўзда тутилмоқда.

Тараққиёт стратегиясида асосий эътибор, бир томондан, фуқаролик жамиятини ривожлантиришга доир қо­нунлар, ко­декс­лар, концепция ва дастурлар қабул қилинишига қаратилган.

Иккинчи томондан, унда қонун устуворлигини таъминлаш, конституциявий ислоҳотни ҳаётга изчил татбиқ этиш, миллий иқтисодиётни ривожлантириш, кучли ижтимоий сиё­сатни амалга ошириш, маьнавиятни ривожлантириш, шунингдек, глобал муаммоларга Ўзбекистоннинг муносабати, хавфсизлик ва ташқи сиёсат борасидаги муҳим вазифалар қамраб олинган.

Энг асосийси, Янги Ўзбе­кис­тон тараққиёт стратегиясидаги 7 устувор йўналишнинг бош ғояси — инсон қадрини таъминлашдир. Чунки Президентимизнинг сайловолди дас­туридаги асосий ғоя ҳам «Ин­сон қадри учун» тамойили эди.

Учинчи омил: инсон қадрини жойига қўйишни қонуний ва ташкилий-ҳуқуқий йўллар билан ҳаётимизнинг барча соҳаларида миллий, минтақавий ва халқаро ҳамкорлик даражаларида қандай қилиб амалга ошириш керак?

Тараққиёт стратегиясида бу долзарб саволга жуда кўп­лаб аниқ мақсадларга қаратилган амалий жавоблар бор.

Ҳаракатлар стратегиясининг ҳар бир устувор йўналиши бў­йича ҳозирги кунга қа­дар 26 та концепция ва бир қатор дастурлар қабул қи­линган бўлса, келгусида Тараққиёт стратегияси доирасида 13 та кодекс, 12 та қо­нун, яъни ҳар бир устувор йў­налишда зарур қонун ҳужжатлари қабул қилиниши кўз­да тутилган.

Жумладан, Тадбиркорлик кодексининг ишлаб чиқилиши — юртимизда тадбиркорликни ривожлантириш ва тадбиркорлар ҳуқуқларини тўлиқ ҳимоя қи­лишнинг мустаҳкам қонуний асосига айланади.

Бўлажак Нодавлат нотижорат ташкилотлари тўғрисидаги кодексда фуқаролик жамиятининг ҳуқуқий мезонлари ўз аксини топади.

Ахборот кодекси — шу вақт­га қадар амал қилаётган оммавий ахборот воситалари, журна­лист­лар фаолияти, ахборот ва сўз эркинлигига бағишланган ўн­дан ортиқ қо­нун кодификация қилинган ягона ва яхлит қонун ҳужжати сифатида қа­бул қилинишининг натижаси бўлади.

Тўртинчи омил: Янги Ўзбе­кис­тон тарраққиёт стратегиясининг нафақат номланиши, айни чоғда унда белгиланган устувор йўналишлар ва муҳим вазифалар ҳам миллий ёки минтақавий миқ­ёсдагина эмас, балки глобал даражада улкан аҳа­мият­га молик халқаро ҳужжатлар билан уйғун ва ҳамоҳанг­дир.

Бугунги кунда халқаро ҳам­жа­­мият­ томонидан Тараққиёт ҳу­қу­қи тўғрисидаги конвенция ло­йи­­ҳаси иш­­лаб чиқиляпти. Қо­ла­верса, 35 йилдан буён Тараққиёт ҳуқуқи тўғ­рисидаги декларация амал қилмоқда. Шу маънода, Ўзбекистон Президенти тақдим этаётган Тараққиёт стратегияси халқаро ҳамжа­мият­нинг ривожланиш тенденцияларига, бутун дунёнинг тараққиёт тренд­ларига тўлиқ мос келади.

Жамоатчилик муҳокамалари якунлари бўйича келиб тушган таклиф ва тавсиялар асосида маромига етказилганидан сўнг давлатимиз раҳбари томонидан имзоланиши ку­тилаётган «Янги Ўзбекистоннинг 2022-2026 йилларга мўл­жал­ланган тараққиёт стратегияси тўғ­ри­сида»ги фармон асосида:

биринчидан, Янги Ўзбе­кис­тон­нинг 2022-2026 йилларга мўл­жалланган тараққиёт стратегияси;

иккинчидан, Янги Ўзбекис­тоннинг 2022-2026 йилларга мўл­­жалланган тараққиёт стратегиясини 2022 йилда амалга ошириш бўйича «Йўл харитаси»;

учинчидан, Янги Ўзбекистоннинг 2022-2026 йилларга мўлжалланган тараққиёт стратегиясини амалга ошириш бў­йича миллий комиссия таркиби тасдиқланади.

Энг асосийси, Янги Ўзбе­кис­тоннинг 2022-2026 йилларга мўл­жалланган тараққиёт стратегиясини 2022 йилда амалга ошириш бўйича «Йўл харитаси» ло­йи­ҳасида «Давлат халққа хизмат кўрсатиши шарт» ғоя­сини татбиқ этишни назарда тутувчи «Халқчил давлат» миллий дас­­турини ишлаб чиқиш вазифаси зиммамизга юклангани бежиз эмас.

Албатта, ушбу Дастур лойиҳаси, илғор хорижий давлатларнинг тажрибасини инобатга олган ҳолда, белгиланган муддатда ишлаб чиқилади ва тақдим этилади.

«Йўл харитаси» лойиҳасида яна бир муҳим вазифа — Халқ қабулхоналарининг ҳу­қуқий мақомини такомиллаштириш масаласи учун масъул этиб белгиланганмиз. Халқ қабулхоналари фаолиятининг ҳуқуқий асосларини такомиллаштириш ва уларнинг давлат бошқаруви тизимидаги мақомини мустаҳкамлашга қаратилган Конституциявий қонунни қабул қилиш бўйича иш­ларни аллақачон бошлаб юбордик.

Халқ билан бевосита мулоқот қилиш, юртдошларимизнинг дарду ташвишлари, муаммоларини ижобий ҳал этиш бўйича мутлақо янги демократик тизим — Халқ қабулхоналари ўтган беш йилда фаолият юритиб келмоқда ва ўзини оқлади.

Бундан ташқари барча давлат органлари фаолиятида «халқ дардига кулоқ солиш», муаммоларни жойида ҳал этиш ва халқ­ни рози қи­лиш бўйича самарали ишлар қи­линмоқда.

Янги Ўзбекистон тараққиёт стратегияси лойиҳасининг 12-мақсади «Таъсирчан жамоатчилик назоратини амалга оширишнинг ташкилий-ҳуқуқий асосларини такомиллаштириш» деб номлангани бежиз эмас.

Зеро, бу ўринда оммавий ахборот воситаларининг ро­ли ва журналистларнинг касбий фао­лияти ҳи­­моясини янада кучайтириш, одамларни қийнаётган муаммолар ҳамда ислоҳотларнинг ижроси аҳволини ўрганишда ижод аҳли меҳнатидан са­марали фойдаланиш кўз­да тутилмоқда. Буларнинг барчаси, ўз навбатида, юртимизда таъсирчан жамотчилик назоратини ўр­на­тишга хизмат қилади.

Маълумки, Ҳаракатлар стра­тегия­си доирасида юртимизда оммавий ахборот воситаларининг жамоатчилик назоратини амалга ошириш борасидаги ўр­ни ва аҳамияти қонунчилик негизида тубдан кучайтирилганди. Тараққиёт страте­гия­сида ана шу ташкилий-ҳу­қуқий асосларни такомиллаштириш кўзда тутилгани янги давр талабидир.

Шу нуқтаи назардан, Тараққиёт стратегияси лойиҳасининг 83-мақсади «Фуқароларнинг ах­борот олиш ва тарқатиш эр­­­кинлиги бо­расидаги ҳуқуқларини янада мустаҳкамлаш» деб аталгани ҳам­да унда бир қа­тор муҳим вази­фа­лар кўзда тутилгани ҳам катта аҳа­миятга эга.

Бунда шахсий ва сир сақланиши лозим бўлган маълумотларни интернет тармоғида ошкор қи­лиш билан боғлиқ дахлсизлик ҳуқуқлари бузилишининг олдини олиш ҳам кўзда тутилган. Бунда Жиноят кодекси ва Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг дахлсизлик ҳуқуқ­лари билан боғлиқ моддаларига тегишли қўшимча ва ўзгартиришлар ки­ритиш тўғ­рисидаги қонун лойиҳаси тайёрланади.

Ўз навбатида, «Йўл харитаси» 46-бандида қийноқларнинг олдини олиш бўйича превентив механизмларни такомиллаштириш ҳақида сўз боради.

Инсон ҳуқуқ­лари бўйича Ўзбекистон Республикаси Миллий маркази ушбу вазифанинг асосий ижрочиларидан биридир.

Бунда, биринчидан, қийноқларнинг олдини олиш бўйича те­­гишли халқаро ҳужжатларни ратификация қи­лиш масаласини кўриб чиқиш тақозо этилади. Иккинчидан, қийноқларнинг олдини олиш бўйича превентив миллий механизмнинг қонуний асосларини ривожлантириш керак бўлади.

Ҳамкор ташкилотлар билан ҳар икки масала бў­йича, умуман, Тараққиёт стратегияси ижроси доирасида ўзаро ҳамжиҳатликда фаол иш олиб борамиз.

Тараққиёт стратегияси ло­йи­ҳа­сининг 19-мақсади — адвокатура институтининг инсон ҳуқуқ­лари, эркинликлари ва қонуний манфаатларини ҳи­моя қилишдаги салоҳиятини тубдан ошириш, шунингдек, аҳо­­­ли ва тадбиркорлик субъектларининг малакали ҳуқуқий хизматларга бўл­ган талабини тўлиқ қондиришдан иборат. Бунда:

адвокатура институтини тў­лақонли ўз-ўзини бошқариш тизимига ўтказиш, Адвокатлар палатаси бош­қарув органларининг адвокатлар ҳамжамияти олдидаги ҳи­соб­дор­лигини кучайтириш, тизимга ёш малакали кадрларни жалб қилиш;

адвокатлар малакасини ошириш тизимининг замонавий ва самарали механизмлари ва инс­титуционал асосларини шакллантириш;

адвокатлик фаолиятига замонавий ахборот технологияларини жорий қилиш орқали ортиқча бюро­кратия ва қоғозбозликка чек қўйиш, судлар, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи ор­ганлар ва бошқа давлат ор­ган­лари билан электрон ҳужжатлар алмашинувини йўлга қўйиш;

бепул ҳуқуқий ёрдам кўрсатиш кўламини кенгайтириш, нотариат ва фуқаролик ҳолатлари далолатномаларини ёзиш органларининг хизматларидан оворагарчиликсиз, шу жумладан, масофадан туриб ва «ягона дарча» тамойили асосида фойдаланишни таъминлаш кўз­да тутилмоқда.

Мухтасар айтганда, Янги Ўз­бе­кистон тараққиёт стратегияси лойи­ҳаси негизида бир қан­ча янги дастурлар, янги кон­цеп­ция­лар, янги қонун ҳужжатлари қа­бул қилиниши назарда тутилмоқда. Бу билан мамлакатимизнинг сиёсий, иқтисодий, ижтимоий, маданий ва экологик ривожланишининг кейинги босқи­чида амалга ошириладиган ислоҳотлар кенг қамраб олинмоқда.

Шундай экан, Тараққиёт стратегиясининг тасдиқланиши ва муваффақиятли амалга оширилиши Ўз­бе­кистонда демократик ҳуқуқий давлат барпо этиш ҳам­да эркин фуқаролик жамиятини ривожлантириш орқали инсон қадрини улуғлашга қаратилган улкан мақсад ва вазифаларимизга эришиш имконини беради.

Акмал САИДОВ,

Инсон ҳуқуқлари бўйича

Ўзбекистон Республикаси

Миллий маркази директори