ТАБИАТ ЧЕКМАСИН АЗИЯТ ЁХУД АТРОФ-МУҲИТ МУҲОФАЗАСИ УЧУН БАРЧАМИЗ МАСЪУЛМИЗ

Инсоният юксак мақсадлар сари интилаётган, тараққиёт йўлидан дадил одимлаётган ҳозирги паллада жаҳон ҳамжамияти олдида глобал экологик муаммоларни ҳал этишдек долзарб вазифалар турибди.

Сайёрамизнинг қайсидир бир четида сув тошқини, ўр­мон ёнғини, чанг-бўрон ва бошқа табиий офатлар юз бермоқда. Дунё бўйича сув сатҳи кўтарилмоқда. Озон қатламининг емирилиши, тропик ўрмонларнинг кесилиши, чўлланиш, чучук сув манбаларнинг камайиши, тез-тез дуч келинаётган глобал иқлим ўзгариши инсоният экологик инқироз билан юзма-юз турганини кўрсатади.

Ҳеч кимга сир эмас, экологик муаммога буткул барҳам беришнинг ягона йўли — она табиатни кўз қо­рачиғидек асрашдан иборатдир.

Статистик маълумотларга қараганда, атроф-муҳит муҳофазаси масаласи илк маротаба 1972 йилда Стокгольмда ўтказилган БМТ конференциясида муҳокама қилинган. Мазкур конференцияда «Инсон фаровон ва юқори қадр-қимматга эга ҳаётни та­қозо этадиган муҳитда яшамоғи ло­зим» ғояси илгари сурилган.

Бу тарздаги муҳим халқаро анжуман сифатида яна Бирлашган Миллатлар Ташкилоти томонидан 1992 йил Рио-де-Жанейрода ўтказилган конференцияни мисол тариқасида кўрсатиш мумкин. Ушбу конференцияда иккита асосий ҳужжат — «Рио-де-Жанейро Дек­ла­ра­ция­си» ва «XXI аср учун кун тартиби» қабул қилинган.

Мазкур анжуманнинг яна бир тарихий аҳамия­ти­ шундаки, унда иккита муҳим конвен­ция­лар қабул қилинган. Улардан би­ри «Иқ­лим ўз­­га­­риши бў­йича доиравий конвенция» бўл­са, иккинчиси «Био хилма-хиллик бў­­­йи­ча конвенция»дир.

Шуни алоҳида қайд этиш керакки, мамлакатимиз юқо­рида қайд этилган халқаро ҳужжатларга қў­шилган. Бундан ташқари мамлакатимизда уш­бу йўналишда мустаҳкам қо­нунчилик базаси яратилган. Хусусан, табиий иқ­лим шароитла­рини сақлаш ва табиий ресурслардан оқи­лона фойдаланишнинг ҳу­қу­қий, иқтисодий ва таш­килий асосларини бел­гилаб берган «Табиатни муҳофаза қи­лиш тўғ­ри­­сида»ги қонун қабул қи­­линган.

Юртимизда табиатни муҳофаза қилиш ва табиий ресурс­лардан оқилона фойдаланиш соҳасидаги муносабатлар уш­бу қонун, шунингдек, ер, сув, ўрмон, ерости бойликлари тўғ­рисида, атмосфера ҳавосини, ўсимликлар ва ҳайвонот дунёсини муҳофаза қилиш ҳамда улардан фой­даланиш тўғрисидаги қо­нунлар ва бошқа қо­нун ҳужжатлари билан тартибга солиниб келинмоқда.

Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг қа­тор моддаларида атроф-муҳитга зарар етказиш билан боғлиқ ғайриқонуний ҳуқуқбузарликлар учун маъмурий жавобгарлик чоралари белгилаб қў­йилган.

Шунингдек, амалдаги Жиноят кодексининг тўр­тинчи бў­лими «Экология соҳаси­да­ги жиноятлар»ни қамраб олган. Кодекснинг XIV бо­би «Атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва табиатдан фойдаланиш соҳасидаги жиноятлар»ни ўз ичи­га жам­лаган.

Қонун талабига кўра, атроф-табиий муҳитга зарар ет­казган корхона, ташкилот ва муассасалар, шунингдек, шахслар етказилган зарарни, шу жумладан, бой берилган фойда ўрнини қоплаш шарт. Қисқаси, табиатни муҳофаза қи­лиш тўғрисидаги қонун ҳуж­жатларини бузганлик учун миллий қонунчилигимизда жиноий жавобгарлик билан бирга моддий жавобгарлик ҳам белгилаб қўйилган.

Яқинда Каттақўрғон тумани экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қи­лиш инспекцияси биносида бў­либ ўтган сайёр суд мажлисида З. Тешаев (исм-шарифлар ўз­гарти­рилди) га оид жиноят иши судланувчи, фуқаровий даъвогар ва гувоҳларнинг иштирокида кўриб чиқилди.

Суд Завқиддин Тешаевни Жиноят кодексининг 198-моддаси 2-қисмида назарда тутилган жиноятни содир этганликда айб­дор деб топиб, унга нисбатан икки йил олти ой муддатга озодликни чеклаш жазоси тайинлади.

Суд ҳук­ми билан судланувчига вилоят экология ва атроф-муҳитни муҳо­фа­за қилиш бошқармаси фойдасига етказилган 274 миллион 290 минг сўм моддий зарарни қоплаш мажбурияти юклатилди.

Суд судланувчи З. Тешаевга қўшимча чекловлар ҳам белгилади. Шунингдек, унинг ҳулқи устидан назорат олиб боришни туман Ич­­­ки ишлар бўлимига, моддий зарарни ўн ой ичида қоплаш мажбурияти бўйича назоратни амалга оширишни Мажбурий иж­ро бюроси Каттақўрғон туман бўлими зиммасига юклатилди.

Шу ўринда воқеа баёнига тўхталадиган бўлсак, судланувчи З. Тешаев фермер хўжалиги раиси вазифасида иш­­­лайди. Фермер хўжалиги дала шийпони ҳудудида «Грант транс» ММТП ҳисобида бўлган тўққиз туп қимматбаҳо «Шарқ чинори» дарахтлари бор эди. Шу йил­­нинг 30 январь ку­ни ви­лоят экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қи­­лиш бошқармаси ҳам­да туман экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қи­лиш инс­пек­ция­си ходимлари келишса, ана шу қимматбаҳо дарахтлар кесиб олинган экан.

Чинор дарахтларини Давлат экология қўмитаси органларининг хулосалари ва маҳаллий давлат ҳо­кимияти органларининг рухсатномаларини олмасдан туриб, фермер хўжалиги раиси З. Тешаев қо­нунга хилоф равишда кесган.

Мутахассислар томонидан ўрганилганида ҳар бирининг диаметри 72, 47, 47, 66, 69, 54, 72, 48 ва 59 сантиметр бўлган, жа­ми тўқ­қиз туп қимматбаҳо чи­нор да­рахтлари танаси қуримагани ва чиримагани аниқланди.

Давлат экология қўмитаси тасарруфидаги идоралар ходимлари, тартибга кўра, дов-дарахтлар нобуд қилингани ёки кесилгани ҳолати аниқланган тақдирда, Вазирлар Маҳкамасининг 2019 йил 17 январдаги «Давлат ўр­мон фондига кирмайдиган ерларда дарахтлар ва бўталардан фойдаланишни тартибга со­лиш ва улардан фойдаланиш соҳасида рухсат бериш тартибини янада такомиллаштириш тўғ­рисида»ги 43-сонли қарорига асосан, етказилган зарар миқдорини ҳисоб-китоб қи­лишади. Худди шундай ҳисоб-китоб ўтказилганда 274 миллион 290 минг сўм зарар етказилганлиги маълум бўлди. Бундай ҳо­­латда эса, етказилган зарар вилоят экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш бошқармаси ҳисобига ундирилиши керак.

Суд олий маълумотли, ои­лали, беш нафар фарзанднинг отаси, муқаддам судланмаган З. Тешаевга нисбатан жазо ту­ри ва миқ­дорини бел­ги­лаш­да унинг айбига тўлиқ иқрорлиги, қилмишига чин кўн­гилдан пушаймонлиги ва муқаддам судланмаганлигини, Жиноят кодексининг 55-моддасига асосан, жазони енгиллаштирувчи ҳо­лат деб топди. Мазкур жиноятни ға­раз ва бош­қа паст ниятларда содир қилганини эса, Жи­ноят­ кодексининг 56-моддасига асосан жазони оғирлаштирувчи ҳо­латлар сифатида эътироф этди.

Хулоса қилиб айтганда, табиатга қилинган ҳар қандай тажовуз жиноий жавобгарликка сабаб бўл­ди. Она табиат ва ўсимликлар дунёсини муҳофаза қи­лиш, давлат ўрмон фондига кирмайдиган дарахт ҳамда бўталарнинг қимматбаҳо навларини сақлашга ҳар биримиз бурчли эканлигимизни унутмаслигимиз даркор.

Темур АЛМАМАТОВ,

жиноят ишлари бўйича

Каттақўрғон тумани судининг раиси