МУЛК ҲУҚУҚИ ДАХЛСИЗДИР. УНИ БУЗИШГА ҲЕЧ КИМ ҲАҚЛИ ЭМАС
Маълумки, ер участкалари ҳамда бино-иншоотлар жойлашган ер майдонларининг давлат ва жамоат эҳтиёжлари учун олиб қўйилиши, ҳамюртларимиз тилида айтганда, «снос» масаласи билан боғлиқ муаммолар ҳали-ҳануз ижтимоий тармоқлар ҳамда оммавий ахборот воситаларида долзарб мавзулардан бири бўлиб турибди.
Шу маънода айтганда, Учкўприк туманида яшовчи Одилжон Мелибоев ҳам бу борада ҳуқуқи бузилганлардан бири бўлиб чиқди.
О. Мелибоев туманнинг Наврўз кўчасида жойлашган 5-сонли арзонлаштирилган моллар дўкони ва хусусий дўкон эгаси эди.
Аммо Учкўприк туман ҳокимининг 2018 йил 6 сентябрдаги «Учкўприк тумани марказидан ўтган автомобиль йўлининг қизил чизиқ минтақасидаги объектларни бузиш тўғрисида»ги қарорига биноан, жорий йилнинг февраль ойида юқоридаги 131,6 метр квадратдан иборат арзонлаштирилган моллар дўкони ҳамда майдони 62 метр квадрат бўлган хусусий дўкон бузилади.
Мустақил баҳоловчи — «Diskont-invest» масъулияти чекланган жамиятининг расмий хулоса ва ҳисоботига асосан, арзонлаштирилган моллар дўкони 114 943 000 сўм, хусусий дўкон эса, 75 284 000 сўм қийматда баҳоланган. Бироқ туман ҳокимлиги мазкур мулкларни бузишдан олдин ҳам, бузилгандан сўнг орадан тўққиз ойдан кўпроқ вақт ўтса ҳам, етказилган зарарни қопламаган.
Бинобарин, О. Мелибоев ёрдам сўраб, Учкўприк туман адлия бўлимига мурожаат қилади. Адлия бўлими томонидан унинг мурожаати ўрганиб чиқилганда эса, юқорида қайд этилган ноқонуний ҳолат ўз тасдиғини топади. Натижада ушбу қонунбузилиш ҳолатини бартараф этиш юзасидан туман ҳокими номига тақдимнома киритилади. Лекин шунда ҳам муаммо бартараф этилмайди. Шунинг учун туман адлия бўлими томонидан Учкўприк туман ҳокимлигидан О. Мелибоевга етказилган 190 227 000 сўм зарарни ундириш ҳамда ҳокимлик зиммасига янги дўконларни қуриш учун 193 метр квадрат ер участкаси ажратиш мажбуриятини юклаш тўғрисида фуқаролик ишлари бўйича Қўқон туманлараро судига даъво аризаси киритилди.
Фуқаролик кодексининг 206-моддасига кўра, давлат органининг мулкдор мол-мулкини олиб қўйишга бевосита қаратилмаган қарори муносабати билан, шу жумладан, мулкдорга қарашли уй, бошқа иморатлар, иншоотлар ёки экинлар жойлашган ер участкасини олиб қўйиш тўғрисидаги қарори муносабати билан мулк ҳуқуқининг бекор қилинишига қонунларда белгиланган ҳоллар ва тартибдагина йўл қўйилади, бунда мулкдорга олиб қўйилган мол-мулкка тенг қимматли мол-мулк мулк ҳуқуқи асосида берилади ва унинг кўрган бошқа зарарлари тўланади ёки мулк ҳуқуқи бекор қилиниши билан етказилган зарар тўлиқ ҳажмда тўланади.
Олиб қўйилаётган ер участкасидаги уйларнинг, бошқа иморатларнинг, иншоотларнинг ёки экинларнинг, шунингдек, ер участкасига бўлган ҳуқуқнинг бозор қийматини аниқлаш белгиланган тартибда баҳоловчи ташкилотлар томонидан амалга оширилади.
Бунда хусусий мулк ҳуқуқи бекор қилинганда олиб қўйилаётган мол-мулкнинг ва ер участкасига бўлган ҳуқуқнинг бозор қиймати бевосита ушбу мол-мулкни олиб қўйишдан олдинги ҳолатга кўра ёки келгусида олиб қўйилиши ҳақидаги хабар мол-мулкнинг ва ер участкасига бўлган ҳуқуқнинг бозор қийматига таъсир қилган пайтдаги ҳолатга кўра, баҳоловчи ташкилот томонидан аниқланади.
Олиб қўйилаётган ер участкасидаги уйни, бошқа иморатларни, иншоотларни ёки экинларни бузиб ташлашга зарарларнинг ўрни бозор қиймати бўйича олдиндан ва тўлиқ қоплангунига қадар йўл қўйилмайди.
Ер кодексининг 41-моддасида эса, жисмоний шахсларга берилган ер участкалари давлат ёки жамоат эҳтиёжлари учун мазкур шахсларнинг хоҳишига кўра, туман, шаҳар, вилоят ҳокимининг қарори билан аввалги ер участкаси билан айнан бир хил ер участкаси ажратилгач, шу ер участкаси олиб берилаётган корхоналар, муассасалар ва ташкилотлар олиб қўйилаётган ер участкасининг ўрнига янги жойда уй-жой, ишлаб чиқариш бинолари ва бошқа иморатларни қуриб берганидан кейин ҳамда ушбу кодекснинг 86-моддасига мувофиқ, бошқа барча зарарлар (шу жумладан, бой берилган фойда) тўла ҳажмда қопланганидан сўнг олиб қўйилиши мумкинлиги белгиланган.
Суд, юқорида қайд этилган асосларга кўра, даъвони тўлиқ қаноатлантириб, фуқаронинг бузилган ҳуқуқини тиклади.
Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, тилга олингани каби ғайриқонуний ҳолатлар қайта такрорланмаслигини таъминлаш мақсадида, давлатимиз раҳбарининг 2019 йил 3 августда «Фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларининг мулк ҳуқуқи кафолатланишини сўзсиз таъминлаш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»ги Фармойиши қабул қилинди. Мазкур фармойишга мувофиқ, 2019 йил 5 августдан бошлаб, давлат ва жамоат эҳтиёжлари учун, шунингдек, бошқа мақсадларда фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларига тегишли бўлган ер участкаларини олиб қўйиш ҳамда кўчмас мулк объектларини бузиш ишлари уч босқичда амалга оширилади. Энг муҳими, айни ҳужжат билан Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши Раиси, вилоятлар, туманлар (шаҳарлар) ҳокимлари ер участкаларининг олиб қўйилишида қонун ҳужжатларига тўлиқ риоя этилиши, шу жумладан, ер участкасини олиб қўйиш, ер участкасида жойлашган уйлар, ишлаб чиқариш иморатлари ва бошқа иморатларни, иншоотларни бузиш ҳамда дов-дарахтларни кўчириш тўғрисида тегишли қарор қабул қилинганлиги ҳақида мулкдорларнинг белгиланган тартибда ва муддатларда хабардор қилиниши, етказилган зарарнинг ўрни бозор қиймати бўйича олдиндан ва тўлиқ қопланмагунга қадар олиб қўйилаётган ер участкасидаги уйни, бошқа иморат ва иншоотларни бузиб ташлашга йўл қўйилмаслиги, кўчирилган фуқароларга компенсация тариқасида ажратилган ер участкасини ўзлаштириш даврида белгиланган тартибда икки йилгача муддатда уй-жой берилиши ва бошқа талабларга қатъий амал қилиниши учун шахсан жавобгар эканлиги ҳақида қатъий огоҳлантирилди.
Шундай экан, энди бу борада қонунбузилиш ҳолатларига йўл қўйилмайди, деган умиддамиз.
Шерзод БОЗОРОВ,
фуқаролик ишлари бўйича
Қўқон туманлараро судининг судьяси